ΜΟΝΟΚΟΝΤΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗ (Συρράκο 1868 - Ἄρτα 1894)

Ηλίας Κεφάλας

ΤΡΙΚΑΛΑ, ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΜΟΝΟΚΟΝΤΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΩΣΤΑ ΚΡΥΣΤΑΛΛΗ 
(Συρράκο 1868-Ἄρτα 1894)

Ὁ δυστυχὴς Κώστας Κρυστάλλης δὲν πρόλαβε νὰ δώσει τὴν ποίηση ποὺ θὰ ἤθελε. Ὁ πρόωρος θάνατός του σὲ ἡλικία 26 χρονῶν τοῦ ἐπέτρεψε νὰ δείξει μόνο τὶς ἐξιδανικευμένες ὀπτασίες του γιὰ τὴν φύση καὶ τὴν ζωὴ τῆς ἰδιαίτερης πατρίδας του. Κυνηγημένος ἀπὸ τὶς Τουρκικὲς Ἀρχὲς ἐξ αἰτίας τῆς δημοσίευσης τοῦ πατριωτικοῦ πρωτολείου «Σκιαὶ τοῦ Ἅδου» (1887), διέφυγε στὴν Ἀθήνα, ὅπου ἔζησε σκληρὴ καὶ ἀνθυγιεινὴ ζωή, ἐργαζόμενος πότε ὡς ἐργάτης τυπογραφείου, πότε ὡς συντάκτης ἐφημερίδας καὶ πότε ὡς ὑπάλληλος τῶν Σιδηροδρόμων Πελοποννήσου. 

Μὲ κλονισμένη ἤδη τὴν ὑγεία του ὑπέβαλε σὲ λογοτεχνικὸ διαγωνισμὸ τὴν πρώτη του ποιητικὴ συλλογὴ «Ἀγροτικά» (1891), ὅπου ἐπαινέθηκε, ἐνῶ βραβεύτηκε ὁ εὐρωστότερος στὴν σύνθεση Κωστῆς Παλαμᾶς. Ἡ δεύτερη ποιητική του συλλογὴ «Ὁ τραγουδιστὴς τοῦ χωριοῦ καὶ τῆς στάνης» (1893) παρουσιάστηκε ἐπίσης στὸν ἴδιο διαγωνισμό, ἀλλὰ ἔλαβε καὶ πάλιν ἔπαινο, ἐνῶ τὸ βραβεῖο δόθηκε στὸν ἀφανῆ Γεώργιο Στρατήγη.

Ἡ ποίηση τοῦ Κώστα Κρυστάλλη γεννήθηκε μέσα ἀπὸ τὴν ἰσχυρὴ λαχτάρα του γιὰ ἐπιστροφὴ στὰ πατρογονικὰ βουνὰ καὶ μέσα ἀπὸ τὴν βιωματική του γνώση τοῦ δημοτικοῦ τραγουδιοῦ. Τὰ τραγούδια αὐτὰ τοῦ ἠπειρώτικου χωριοῦ πιθανὸν νὰ συνιστοῦσαν καὶ τὸ μόνο του ἐφόδιο ποιητικῆς παιδείας ποὺ εἶχε στὴν ζωή του. Μιμήθηκε λοιπὸν μὲ πάθος τὸν ἀνώνυμο ποιητὴ τοῦ δημώδους ἄσματος, προσπαθώντας νὰ παρεμβάλλει στὰ σταθερὰ λαϊκὰ μοτίβα καὶ τὸν ἀναδυόμενο προσωπικό του λόγο. Ὡστόσο, στὴν ἀρχή, δὲν ἦταν ἀρκετὴ ἡ προσπάθεια αὐτή, γιὰ νὰ τὸν κάνει νὰ ξεχωρίσει καὶ νὰ ἀποδώσει τοὺς καρποὺς μιᾶς κάποιας γοητείας ἀπὸ τὴν προσδοκώμενη ὡριμότητα. Ὁ Γιάννης Ἀποστολάκης τὸν κατηγόρησε ὡς νεκρὸ μιμητὴ τῆς δημοτικῆς ποίησης. 

Ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς, πολὺ θετικότερος στὴν κρίση του γιὰ τοὺς νέους ποιητές, διεῖδε ὅτι «ὑπῆρχαν στίχοι τοῦ λαοῦ καὶ στίχοι κατὰ τὸν λαόν». Τὸ βέβαιον ὅμως εἶναι ὅτι ἡ ποιητικὴ στόφα τοῦ Κώστα Κρυστάλλη ἦταν γνήσια καὶ εἶχε τὴν δική της προσωπικὴ ἀξία. Ἡ συγκινησιακή του κατάσταση ἦταν μιὰ συνεχὴς ἔξαρση πλημμυρίδος, ἀλλὰ δὲν εἶχε δυνηθεῖ ἀκόμα νὰ τὴν ὁδηγήσει μέσα σὲ ἕνα σταθερὸ καλούπι, μέσα σὲ μιὰ εὐδιάκριτη καὶ καλλιεργημένη φόρμα. Ἂν ἡ βιοτική του προσπάθεια εἶχε ἐξασφαλισμένη μιὰ στοιχειώδη οἰκονομικὴ ἄνεση καὶ ἂν ἡ ὑγεία του δὲν εἶχε κλονισθεῖ σοβαρὰ καὶ τόσο νωρίς, τότε ἡ ἐξέλιξή του στὴν τέχνη τοῦ Ὁμήρου θὰ ἦταν πολὺ διαφορετική. 

Ξαναδιαβάζοντας σήμερα τὰ λιγοστὰ ποιήματά του διαπιστώνουμε τὴν ὅλο πάθος ἔγερση τῆς ἀγροτικῆς μούσας μέσα του. Σ᾽ αὐτὰ τὰ κατὰ πολὺ ἄτεχνα καὶ ἴσως ἀδούλευτα ποιήματά του ὑποφώσκει ἡ ταπεινὴ λάμψη ἑνὸς ποιητῆ ποὺ εἶναι ἀκόμα παιδί, πολὺ ἄρρωστου, ποὺ θέλει νὰ μάθει πράγματα καὶ θέλει νὰ ζήσει καὶ νὰ χαρεῖ τὰ αἰσθήματα ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἡ νεότητα ἐμπνέεται. Βοσκοὶ καὶ κοπάδια, χωριατοποῦλες καὶ ἀγωγιάτες, θρόοι δασῶν καὶ ρεμάτων στοιχειώνουν τοὺς στίχους του μέσα ἀπὸ μιὰ βαθιὰ πίκρα νόστου καὶ μιὰ ὀνειρικὴ ἐπίκληση τῆς ἰδεατῆς ἀγάπης.

Ἀλλά, ὅμως, μέσα σὲ ὅλες αὐτὲς τίς, ἐνδεχομένως, μιμητικὲς καὶ μὴ πρωτότυπες ποιητικὲς κατασκευὲς τοῦ Κώστα Κρυστάλλη, ἀνάμεσα σ᾽ αὐτὲς τὶς δραματικὲς ἐπικλήσεις τοῦ δάσους καὶ τῆς ἀνυποχώρητης ζωντανῆς μνήμης του, ξεπετιέται μία σπαραχτικὴ κραυγή, μιὰ φωνὴ μετέωρη καὶ ἄχρονη. Εἶναι τὸ ποίημα «Στὸν σταυραητό», μιὰ πρώιμη κορύφωση ποὺ σφραγίζει τὸν ποιητὴ καὶ ἀνατρέπει ὅλες τὶς μέχρι τότε ἐπιφυλάξεις μας. Σ᾽ αὐτὸ τὸ ποίημα συμπυκνώνεται ὁλόκληρος ὁ ἀδικοχαμένος ποιητής. Μὲ τὶς 17 ἐκστομίσεις τοῦ ρήματος «θέλω», τὶς 59 συνηχήσεις τοῦ φθόγγου «λ» καὶ τὶς 91 ἐπικροτήσεις τοῦ «ρ» ἐξορκίζεται τὸ ἀπραγματοποίητο καὶ καταδηλώνεται ἡ πτώση τοῦ ποιητῆ στὴν πιὸ ἀνοχύρωτη κατάσταση. Στὴν κατάσταση, δηλαδή, ποὺ ἀπὸ μόνη της εἶναι ἡ ἴδια ἡ ποίηση.

Η. Κ.