«ΥΠΑΤΙΑ» Της Ματίνας Μόσχοβη

     Βιβλιοπαρουσίαση     

Ένα βιβλίο είναι όπως μία ζωή : Πρέπει να γεννιέται με ωδίνες και οδύνη και μετά  να μετριέται με τον Άνθρωπο  και τις ανάγκες του !

Ένα τέτοιο βιβλίο είναι η «ΥΠΑΤΙΑ» της Ματίνας Μόσχοβη  (εκδόσεις ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗ, Αθήνα 2015) . Ένα βιβλίο 47 μόλις σελίδων που κρύβει όμως μέσα του δύσκολους ανήφορους του νου και της ψυχής !

Η Ματίνα Γ. Μόσχοβη , συγγραφέας , ποιήτρια , ηθοποιός και τραγουδίστρια, γεννήθηκε στον Πειραιά . Σπούδασε φωνητική και τραγούδι , και θέατρο στη σχολή του Πέλου Κατσέλη . Ζει και εργάζεται στην Αθήνα ως συγγραφέας και ηθοποιός . Πρωτοεμφανίστηκε ως ηθοποιός στο θέατρο Δεσμοί της Ασπασίας Παπαθανασίου και συμμετείχε ως τραγουδίστρια σε συγκρότημα πολιτικού τραγουδιού με εμφανίσεις στην Αθήνα καί στο εξωτερικό.

Τα τελευταία χρόνια έχει επικεντρωθεί στη διδασκαλία Γραφής καί Συνανάγνωσης . Έχει συμμετάσχει σε πλήθος παραστάσεων κλασικού καί μοντέρνου ρεπερτορίου . Το 1992 βραβεύτηκε στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης με την ταινία του Τάκη Σπετσιώτη «Κοράκια» (βασισμένη στο διήγημα του Εμμανουήλ Ροΐδη : «Τό παράπονο του Νεκροθάπτου».

Έργα της είναι: “Ο άκτωρος λόγος” (ποιήματα, Άγρα, 1988), “Υοσκύαμος” – ποιήματα / “Νουμηνία” – μικρό πεζό (Άγρα, 1991), “Εικόνες καταστάσεως θαλάσσης” (ποιήματα, Άγρα 1994), “Όλες τις Κυριακές με βροχή” (σκηνικό ποίημα για μία ηθοποιό, Άγρα 1996), “Αιμωδία για τσέλλο και δύο φωνές” (Στιγμή, 1998), “Κυμοθόη” (ποιήματα, Γαβριηλίδης 2003), “Κατά πρόσωπο” (σκηνικό ποίημα για έναν ηθοποιό, Γαβριηλίδης, 2004) , “Υλαγμοί από την απέναντι όχθη”( Γαβριηλίδης , 2007) , “Μέχρι να μάθεις να λες ευχαριστώ” ( Γαβριηλίδης , 2009) , “Αειφυγία”, (Γαβριηλίδης , 2012) , “Υπατία” ( Γαβριηλίδης , 2015) , κ.α.

Από τον τίτλο , και μόνο , του βιβλίου  «ΥΠΑΤΙΑ»  νομίζεις πως θα διαβάσεις για τη ζωή και το έργο της Υπατίας , Φιλοσόφου , Μαθηματικού και Αστρονόμου , που έζησε στην Αλεξάνδρεια τον 4ο μ. Χ. αιώνα  και σκοτώθηκε με τρόπο φρικαλέο από φανατικούς χριστιανούς  , οι οποίοι κομμάτιασαν το σώμα της  , έσυραν τα κομμάτια της «ασπαίροντα έτι» στους δρόμους της Αλεξάνδρειας και τέλος τα έκαψαν .

Γρήγορα όμως διαπιστώνεις πως η ιστορική  ΥΠΑΤΙΑ δεν είναι παρά μόνο η αφορμή για να μας οδηγήσει η Ματίνα Μόσχοβη στους λαβύρινθους της ψυχής μας και στα αδιέξοδα της ιστορίας και της κοινωνίας μας , εκεί όπου καθημερινά δολοφονείται η «Υπατία» , δηλαδή o Άνθρωπος , ο ελεύθερος Νους και Λόγος , το Πνεύμα της αλλαγής , που πασχίζει ν’ ανοίξει δρόμους  και ν’ ανεβάσει την Ανθρωπότητα πιο ψηλά , αλλά συντρίβεται –δυστυχώς- από τον σκοταδισμό κάθε εποχής ,  από μια κοινωνία που αρνείται ν’ αλλάξει , από ανθρώπους που αρνούνται να δουν το Φως δέσμιοι των φαντασμάτων που κατοικούν στις σκοτεινές σπηλιές του νου και της ψυχής αλλά και του βαρβαρισμού των σκοτεινών χρόνων .

Η Ματίνα Μόσχοβη κατάφερε , στο εξαιρετικό – πραγματικά – βιβλίο της ,  να αναδείξει το περιεχόμενο και τα μηνύματά του μέσα από μια πολυεπίπεδη-ευρηματική δομή:

Είναι η Ματίνα Μόσχοβη που γράφει το βιβλίο «ΥΠΑΤΙΑ» και μέσα στο βιβλίο της Μόσχοβη υπάρχει μια δεύτερη συγγραφέας , η Μαρία Πορφυρού , που έχει γράψει και παρουσιάζει στο κοινό ένα βιβλίο με τίτλο «ΥΠΑΤΙΑ» και μέσα στο βιβλίο της Πορφυρού, βρίσκεται μια τρίτη συγγραφέας  , η Βέρα , η οποία προσπαθεί να γράψει ένα βιβλίο για την ΥΠΑΤΙΑ !!!

Αυτές οι τρεις παράλληλες αλλά και τεμνόμενες συγχρόνως διαδρομές δίνουν στο βιβλίο μια γοητευτική όσο κι ενδιαφέρουσα πλοκή , συμβάλλοντας η κάθε μια αλλά και οι τρεις μαζί στην ανάδειξη των μηνυμάτων , των συμβολισμών και των προβληματισμών  της συγγραφέως . Μπαίνεις σε μιαν «αίθουσα» , αλλά δε μένεις εκεί . Περνάς σε μιαν άλλη και μετά σ’ άλλη μια κι επιστρέφεις ξανά εκεί που ήσουν κι αλλάζεις σειρά αιθουσών  , πάλι και πάλι , σε μια γοητευτική αναζήτηση της αλήθειας , που κι αυτή είναι πολυεπίπεδη και κατακερματισμένη , περιμένοντας να συνθέσεις εσύ τα κομμάτια που θα βρεις , σε μιαν ενότητα .

Έτσι η Υπατία βιώνεται συμβολικά μέσα στο βιβλίο πρώτα σαν μια απώλεια ζωής της Βέρας , μιας συγγραφέως η οποία  φτάνει σε έναν φάρο-ξενώνα συγγραφέων (ένας ακόμα συμβολισμός ;)  για να ολοκληρώσει το έργο της  , που φέρει τον τίτλο : «Υπατία» . Η Βέρα έχει χάσει (με τρόπο ανεξήγητο και χωρίς κανένα ίχνος ή στοιχείο) την τριαντάχρονη κόρη της την Υπατία και πρέπει να μάθει να αντέχει μια ζωή χωρίς αυτήν :

-Βέρα , πρέπει να αντέξουμε .

-Τι νόημα έχει η αντοχή μας , Άγγελε ;

-Η ίδια η αντοχή είν’ ένα νόημα .

Σε παράλληλο χωροχρόνο  του βιβλίου η συγγραφέας Μαρία  Πορφυρού , που παρουσιάζει στο κοινό το έργο της με τίτλο «Υπατία»  , έχει μια γιαγιά με το όνομα «Υπατία» , η οποία παρακολουθεί διακριτικά τη ζωή της και δίνει απαντήσεις στα ερωτήματα  και τις απορίες της :

- Μαρία , Μαρία …ρώτησες τι είναι «ιερό» , έτσι δεν είναι ;

-Ακριβώς .

-«Ιερό» είναι το πάσχον ον , δηλαδή ο πάσχων άνθρωπος…!

Κι ενώ η πολυεπίπεδη υπόθεση του βιβλίου ΥΠΑΤΙΑ της Ματίνας Μόσχοβη  αρχίζει κι εξελίσσεται μέσα σε μια συγκέντρωση παρουσίασης του βιβλίου ΥΠΑΤΙΑ της Μαρίας Πορφυρού , στο τέλος του βιβλίου , σε μια ταραγμένη νύχτα που θυμίζει «νύχτα Πολυτεχνείου» , η Μαρία Πορφυρού , η συγγραφέας του βιβλίου , σκοτώνεται , εγκαταλειμμένη και ανυπεράσπιστη από το κοινό της , το οποίο φεύγει  για να σωθεί ,  από τη «συμμορία  Α υ τ ώ ν» που εισβάλλει στο χώρο παρουσίασης του βιβλίου «Υπατία» , κάτω από το φως δυο θρησκευτικών συμβόλων που χρησιμοποίησε στην παρουσίασή της , εκείνων του Σταυρού και του Τροχού .

(Είναι οι θρησκείες που ευθύνονται για τις δολοφονίες της ΥΠΑΤΙΑΣ ; Είναι οι θρησκείες που δεν μπορούν να προστατεύσουν την ΥΠΑΤΙΑ από τους σκοταδιστές ; Είναι το τέλος των Θρησκειών ή μήπως o Θρίαμβος των Θρησκειών ;  Είναι ο παραλογισμός της πίστης που μάχεται τον ορθολογισμό; Ποιος ξέρει ; )

«Η εξώπορτα παραβιάζεται . Η συμμορία εισβάλλει . Φωνές . πυροβολισμοί . Βογγητά αγωνίας . Το εφφέ των συμβόλων – του σταυρού και του τροχού – αναβοσβήνει απορρυθμισμένο , αποκαλύπτοντας την διάλυση . Το βιβλίο της κομματιασμένο , και την ίδια την Μαρία Πορφυρού να κείτεται με σχισμένο και ματωμένο το μόλις προ ολίγου εξαιρετικό – αλλά λιτό – φόρεμά της . Από μακριά φτάνει ήχος σειρήνων . Μαλακά πέφτει το σκοτάδι …»

Πριν , όμως , σκοτωθεί , η συγγραφέας έχει προλάβει (παραιτούμενη μέσα στην αναταραχή από την παρουσίαση του βιβλίου κι ενώ το κοινό έχει διχασθεί σε υποστηρικτές και κατηγόρους της – ακόμα ένας συμβολισμός (;)- να αναφερθεί σε ιστορικά γεγονότα , τότε που ο Άνθρωπος έγινε ένα Μηδενικό της ιστορίας , σε γεγονότα από τα οποία η κοινωνία των ανθρώπων δεν μπόρεσε να βγάλει διδάγματα και να γίνει καλύτερη , σε γεγονότα που η «Υπατία» διεμελίσθη πάλι και πάλι και πάλι  :

«Ο εφιάλτης εισχωρεί ενδότερα . Αναγκαστήκαμε , τελικά , να ονομάσουμε το Κακό , αναγκαστήκαμε να μιλήσουμε γι’ αυτό μέχρι που το μυθοποιήσαμε , και – τι παράδοξο – στην προσπάθειά μας να αφυπνιστούμε , ναρκωθήκαμε περισσότερο . (…) Πράξη και απραξία μοιάζουν το ίδιο αναποτελεσματικές και ανώφελες . Πάθαμε αλλά δεν μάθαμε . Και τώρα δεν ξέρουμε πώς να αντιδράσουμε . Λοιπόν : « Ας ρίξουμε λίγες σταγόνες φρίκης στην ομορφιά του κόσμου»».

Ιδού , λοιπόν , οι «σταγόνες φρίκης» που επέλεξε να ρίξει η Ματίνα Μόσχοβη , δια της Μαρίας Πορφυρού ,  «στην ομορφιά του κόσμου» :

1. Οι , με μορφή επιδημίας , εκκαθαρίσεις αντιπάλων του σταλινικού καθεστώτος  στα 1937 , τότε που η Σοβιετική Ένωση ζούσε την κορύφωση της  «περιόδου του μεγάλου τρόμου»: «… οι άνθρωποι φεύγουν κάθε πρωί για τη δουλειά τους και αποχαιρετούν τους δικούς τους , σαν να είναι η τελευταία τους φορά , επειδή δεν είναι σίγουροι αν θα επιστρέψουν το βράδυ».

2. Η μεταφορά , στα 1924 , από βρετανικό πλοίο , 400 τόνων ανθρώπινων οστών θυμάτων της μικρασιατικής καταστροφής , από τα Μουδανιά σε γαλλικές βιομηχανίες της Μασσαλίας  «για να γίνουν ζωοτροφές , λίπασμα και … «ποιοτικά οδοντιατρικά υλικά» , δηλαδή σφραγίσματα !»

3. Η σφαγή στην Πολωνία , από τους Ναζί στα 1939 , σύμφωνα με τα πρότυπα της γενοκτονίας των Αρμενίων και των Ποντίων : « …υψηλόβαθμοι Ναζί  είχαν πάρει προσωπικά μαθήματα από την γενοκτονία των Ποντίων και των Αρμενίων και ενημέρωσαν τον Χίτλερ .»

Στο τέλος των τριών «σταγόνων φρίκης» , ως σχόλιο κι επίλογο ,  η συγγραφέας δίνει τον μύθο του μυθικού Ερυσίχθωνος , ο οποίος , καταραμένος απ’ τους θεούς , κυριεύεται από ακόρεστη πείνα  , μέχρι που στο τέλος  (αφού έχει φάει τα πάντα) τρώει τις ίδιες του τις σάρκες  !

«Τρώμε και τρωγόμαστε . Είμαστε τρωτοί . Το μόνο που μπορεί να μετατρέψει την τραγωδία μας σε γεγονός ιερό , είναι …η θυσία.»

Η Ματίνα Μόσχοβη με την «ΥΠΑΤΙΑ» έγραψε ένα βιβλίο «δύσκολο»! Δηλαδή , ένα αληθινό βιβλίο . Γιατί το βιβλίο δεν είναι ηδύποτο , για να το «ρουφήξεις απ’ την αρχή ως το τέλος» , αλλά ένας δρόμος ανηφορικός και δύσκολος που πρέπει με προσοχή να διαλέγεις πού πατάς , να ελέγχεις πίσω  το δρόμο που έχεις διανύσεις  αλλά , συγχρόνως , να ατενίζεις και το ανέβασμα και την κορυφή μπροστά !

Σ’ όλα τα βιβλία φτάνει να δώσεις μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα για να δημιουργήσεις αισθήματα , αλλά και για να δώσεις μια συνοπτική εικόνα του περιεχομένου τους . Εδώ όμως μια τέτοια απόπειρα είναι δύσκολη έως μάταιη , καθώς «η πηγή του αισθήματος είναι ΟΛΟ το βιβλίο , στη συνέχεια και τη συνοχή του» ! Η Ματίνα Μόσχοβη , με ένα λόγο ανατέμνοντα καταφέρνει να αναμείξει την Υπατία του 4^ου αιώνα με το «σήμερα» και να επαναφέρει στο προσκήνιο και στη σκέψη μας εκείνα για τα οποία θα ’πρεπε να ντρεπόμαστε , αλλά που – αλλοίμονο – κρατάμε σε διαρκή επικαιρότητα στο «τώρα» και στο «αύριό μας» . Και δεν είναι μόνο η κοινωνική συνείδηση που αφυπνίζει το βιβλίο . Είναι και που σου κινητοποιεί το νου , ενεργοποιεί συναισθήματα , σε βάζει μπροστά σε έναν καθρέφτη και «σε αναγκάζει» να κοιταχτείς κατά πρόσωπον με τον εαυτό σου . Το αν «σου αρέσεις» ή όχι , το αν θ’ αποφασίσεις ν’ αλλάξεις ή να μείνεις ίδιος είναι θέμα ΜΟΝΟ δικό σου . Η Ματίνα Μόσχοβη δεν σε κρίνει , δεν σε κατηχεί , δεν σου υποδεικνύει . Xωρίς να καταγγέλλει και χωρίς να γλιστράει στον εύκολο διδακτισμό , σ’ αφήνει ελεύθερο να επιλέξεις . Γιατί στο τέλος , η ευθύνη είναι ατομική .

«Επανάσταση ή ανάσταση ; Ν’ αλλάξει ο κόσμος ή ν’ αλλάξεις εσύ ; Να σταυρώνεις ή να σταυρώνεσαι ; Και τι επιδιώκεις ; Σταύρωση χωρίς ανάσταση ή ανάσταση χωρίς σταύρωση ; Είναι ο άνθρωπος η δυνατότητά  του ή μόνον  η  πτώση του , δηλαδή τα πάθη του ;»

Η «ΥΠΑΤΙΑ» είναι ένα βιβλίο που δεν τελειώνεις μαζί του με μιαν ανάγνωση . Αισθάνεσαι την ανάγκη να επανέλθεις ξανά και ξανά και να το ’χεις δίπλα στο προσκέφαλο ανοιχτό , βέβαιος ότι κάθε φορά θα ανακαλύπτεις πράγματα της σκέψης και του λόγου που έμειναν κρυμμένα από την πρώτη ανάγνωση .

Στο βιβλίο είναι αποτυπωμένη ξεκάθαρα η ποιητική και θεατρική υποδομή της Ματίνας Μόσχοβη (θα μπορούσε κάλλιστα να σταθεί και σαν θεατρικό έργο) όπως επίσης είναι φανερή η υψηλή γλωσσική επάρκεια και δύναμη της συγγραφέως , μαζί και ο φιλοσοφικός και υπαρξιακός διαλογισμός της , πράγμα που δείχνει πόση «άθληση» έχει κάμει η Ματίνα Μόσχοβη στα «γράμματα» και την Τέχνη και ποια συντεταγμένη γλωσσική παιδεία έχει κατακτήσει , για να φτάσει στο σχέδιο της πεζογραφίας της , σχέδιο που δεν έχει καμιά αβεβαιότητα προσανατολισμού , καμιά γραμμική αστάθεια και καμιά επιφάνεια χωρίς γερή δομική ! Πραγματικά , η Ματίνα Μόσχοβη , με την «ΥΠΑΤΙΑ» προχώρησε τόσο βαθιά που δεν θα μπορούσε παρά να βρει την «εστία» απ’ την οποία φούντωσαν κι ανέβηκαν ΟΛΕΣ οι πυρκαγιές του νου και του Πολιτισμού .

«Πού φτεροκοπάτε παγώνια της λογικής ; Ποιος βρωμίζει τον αυλόγυρο ξημερώματα; Ανταρσία στον λαβύρινθο . Σε ποιο κοιμητήριο σηκώνονται οι νεκροί; Σε ποιον σταθμό βρίσκονται οι χαμένοι ; Σαλεύουν οι αντίλαλοι στο σαραβαλιασμένο σπίτι .

“Ο άνθρωπος , με τον σκοτασμό του νου , γίνεται ή κτηνώδης ή δαιμονιώδης” »

 Σπάρτη 17-7-2017

 Βαγγέλης Μητράκος